DE AMERIKAANSE BURGEROORLOG, 1787 TOT HEDEN
Een vierluik over vrijheid en slavernij
Tussen 1861 en 1865 woedde in de Verenigde Staten een oorlog die vaak wordt gezien als de eerste moderne oorlog. De strijd tussen de Noordelijke en de Zuidelijke staten, was – zoals alle oorlogen daarvoor – ongemeen bloederig maar het introduceerde loopgraven, economische blokkades, duikboten en een nieuwe vorm van ‘de techniek van de verschroeide aarde’.
Er zijn redenen om kanttekeningen te plaatsen bij de officiële datering van de Amerikaanse Burgeroorlog. De conflictbronnen ervoor zaten dieper en voeren terug tot, tenminste, 1787, toen de Amerikaanse grondwet werd uitgetekend. De grondwet van 1787 moest de erfenis van de Onafhankelijkheidsverklaring uit 1776 afhandelen: gelijkheid afroepen over een samenleving die werd gekenmerkt door ongelijkwaardigheid.
Niet alleen begon in de Verenigde Staten de oorlog tussen burgers lang voordat in 1861 het eerste kanonschot op Fort Sumter werd afgevuurd, het conflict eindigde niet bij de overgave van generaal Lee bij Appomattox op 9 april 1865. De conflictbronnen werkten door, niet alleen tussen de partijen die tussen 1861 en 1865 elkaar met wapens hadden bestreden, maar doorheen de Amerikaanse samenleving, en dat tot op de dag van vandaag. Een symptoom hiervan is de kampenstrijd rond de oorzaken van de Amerikaanse Burgeroorlog. Was volgens het ene kamp de inzet van de Amerikaanse Burgeroorlog de strijd tegen de slavernij; volgens het andere kamp draaide de oorlog rond het recht op vrijheid en soevereiniteit van de afzonderlijke staten. Deze discussie is niet enkel academisch. Herhaaldelijk heeft deze splijtzwam aanleiding voor gewelddadige conflicten.
Het thema van de cursus is de vraag waardoor, althans in de Verenigde Staten, de strijd tegen slavernij niet samen kon gaan met een strijd voor vrijheid en democratie.
Dit thema wordt in vier delen uitgewerkt:
- ‘De burgeroorlog, 1861-1865’: we bekijken de aanloop, het verloop en de afloop van het gewapende conflict. Naast een feitelijk historisch relaas komen daarin enkele motieven naar voren die we nodig hebben voor onze vraagstelling.
- ‘Gewapende vrede, 1787-1914’: we verruimen de blik, terug in de tijd tot het opstellen van de Amerikaanse grondwet en vooruit in de tijd tot de wisseling naar de 20ste We brengen daardoor de conflictbronnen scherper in kaart, en zullen zien dat deze door de gewapende strijd niet zijn beslecht.
- ‘Pax Americana, 1914 – 1989’: we verruimen de blik nogmaals, maar nu ook geografisch. In de 20ste eeuw werden de Verenigde Staten voor de Westerse wereld het symbool van vrijheid en democratie, en bepaalden de V.S. in toenemende mate de cultuur en de economie. We houden echter een oogje op de interne ontwikkelingen in de V.S. en zien dat de spanningen daar voortwoekeren.
- ‘Confrontatie, 1989-heden’: na de val van de muur krijgen de interne spanningen in de V.S. steeds meer ruimte en raakt de Amerikaanse samenleving langs steeds meer breuklijnen gespleten. En nog steeds is elke betrokkene ervan overtuigd dat juist hij of zij zich inzet voor de vrijheid en dan dus tegen slavernij.
De cursus heeft het karakter van een hoorcollege. In elke bijeenkomst worden de deelnemers uitgenodigd feiten en visies toe te voegen aan de verhaallijn. In de slotbijeenkomst vloeit het feitenrelaas over in een discussie over de vraag of, en zo ja in welke mate, uit de gespletenheid van de Verenigde Staten lessen kunnen worden getrokken voor de rest van de Vrije Wereld.